Leren leven zonder duivels en heiligen

In 1992 kwamen de Navo en de voormalige Warschaupact-lidstaten overeen om wederzijds het luchtruim open te stellen voor elkanders vliegtuigen om foto-, radar- en sinds 2006 ook infraroodbeelden te mogen maken van elkaars territorium, om op deze wijze de vrede te bewaren en conflicten te vermijden.
Het Intermediate Nuclear Forces-verdrag (INF, 1987) zorgde voor de terugtrekking van middellange afstandsraketten in Europa, een succes voor de massale vredesbetogingen.

Voortschrijdend inzicht over de desastreuze gevolgen van de gigantische en irrationele wapenwedloop, druk van de straat – de massale vredesbetogingen – op de beleidsvoerders en een diplomatie die minder gericht was op puur machtsdenken deden de wereldpolitiek kantelen naar vrede.
Landmijnen, clusterbommen, chemische en biologische wapens en kernwapens werden (en worden) verboden en/of gelaakt als inhumane wapens, zo wapens tout court al een humaan aspect hebben. Die inhumane wapens maken geen onderscheid tussen burgers en militairen.
‘Nooit meer oorlog’ was niet langer een vrome wens. Er werd perspectief en hoop geboden. We leerden leven met een wereldbeeld zonder duivels en heiligen. De roest van de reële en vermeende tegenstellingen werd afgeschraapt. Het gepolariseerde debat werd overstegen.

Meer dan een kwarteeuw later is het vredesperspectief verdwenen, de hoop verloren, roest  ligt er weer bovenop en duivels en heiligen sturen raketten en drones op elkaar af. De Navo groeide evenmin uit tot toevluchtsoord voor belaagde minderheden in de als democratieën vermomde lidstaten. Navoland België stemde – 75 jaar na Hiroshima en Nagasaki – tegen een resolutie die opriep tot multilaterale onderhandelingen met het oog op een verbodsverdrag voor kernwapens... . Vandaag 4 april 2024 viert de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (Navo) haar 75-jarig bestaan. In theorie een defensief bondgenootschap met de Koude Oorlog als aanleiding om Westerse democratieën te beschermen tegen de dreiging van de toenmalige Sovjet-Unie. Landen die elkaar in nood bijstaan, een defensieve tegenmacht, bescherming bieden aan democratieën,… mooier kan het niet klinken. Toch heft vandaag een organisatie als vzw Aan de IJzer, die Vrede, Vrijheid en Verdraagzaamheid aanwijst als de toegangspoorten naar ‘Nooit meer oorlog’, niet het glas op de 75-jarige. De levensloop van de Navo is immers niet onberispelijk en te vaak dwarsligger op het vredespad. Liever heffen we het glas op 75 jaar Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, een grootse baken van hoop voor miljoenen mensen en vele generaties. Jammer genoeg zijn voor velen die rechten nog steeds geen realiteit.

Handelsrelaties primeren

De Navo werd opgericht door de Verenigde Staten, het militair sterkste land ter wereld. De militaire opperbevelhebber is steeds een Amerikaan. Het moeilijker democratische debat ligt op het bord van een Europeaan. De Europese Navo-lidstaten ervaren de dwang om de handelsposities van de V.S. te vrijwaren, cfr. het ongebruikt laten en saboteren van de Nordstream gasleidingen voor toevoer van Russisch gas.
Dat de Navo enkel een defensieve militaire interventie beoogt in de 32 aangesloten lidstaten (Europa en de V.S) was niet aan de orde bij offensieve tussenkomsten in Joegoslavië, Libië en Afghanistan. De dienstbaarheid aan de V.S. des te meer. De V.S. gebruikt de Navo ook om een voet in huis te houden in Europa en als pion in het machtsschaakspel met Rusland en China. Met de Navo is een demilitarisering moeilijker, zo niet onmogelijk vandaag.
De V.S. en de Navo verwierpen in december 2021 de voorstellen van Rusland om de uitbreidingsgolven van de Navo te stoppen, positionering van raketsystemen,… Een constructieve diplomatie faalde of was geheel afwezig. Onderhandelen als enig alternatief om de dreiging van een nucleaire escalatie af te wenden, werd niet aangegrepen. Als er iets aanzwelde was het wel de nood aan kernontwapening.
De Navo is goed voor 54% van alle militaire uitgaven in de wereld en toch verliest zonder tegenstander de Navo haar bestaansreden. Als tegenstanders onwrikbaar vastzitten in een onversneden vijanddenken gaat het alleen maar van kwaad naar erger.
Niet zomaar uit de lucht gegrepen was de uitspraak in december 2019 van de Franse president Emmanuel Macron dat de Navo hersendood is. Geen gratuite bewering. Al onder president Boris Jeltsin protesteerde Rusland tegen de Navo-uitbreiding. Het openzetten in 2008 van de deuren voor Oekraïne en Georgië was meer dan het kietelen van de autoritaire Poetin. Aan de Russische agressie-oorlog die al in 2014 aanving met de annexatie van de Krim gingen jaren van opgebouwde spanning vooraf. De diplomatie kon enkel de even later al geschonden Minsk-akkoorden voorleggen.
Ondertussen geeft anno 2024 de wereld ruim twintig keer meer uit aan bewapening dan aan de financiering van ingrepen tegen de klimaattransitie. 
De Navo is een constructie met de dominantie van de V.S., met het eigenzinnige Turkije, met de druk van Oost-Europese lidstaten om de Roemeen Klaus Johannis in plaats van de Nederlander Mark Rutte te verkiezen als opvolger van secretaris-generaal Jens Stoltenberg en met de druk op die lidstaten die er niet in slagen om 2 procent van het bbp te besteden aan defensie, terwijl andere lidstaten gaan voor 3 procent. Binnen de Navo woedt ook de discussie over welke staten (ook een lidstaat zoals Turkije) er al dan niet kernwapens mogen produceren. Geweld wordt als middel ingezet. Vrede is steeds minder het doel.
Poetin en Navo zingen ondertussen unisolo: Si vis pacem, para bellum. Om vrede te bewaren moet je oorlog (voorbereiden) voeren.
De bewapeningswedlopen lopen parallel in Rusland en in Navo-lidstaten. Uitzicht op vrede bieden ze allerminst. Uit de ervaringen van de Fronters in de Groote Oorlog leren we dat Vrede, Vrijheid en Verdraagzaamheid als dé weg naar ‘Nooit meer oorlog’ geen simpel recept is, zeker niet wanneer gestigmatiseerde duivels en zelfverklaarde heiligen de  route uitstippelen.

Johan Velghe, vzw Aan de IJzer